Mind the Gap ή Ιστορία και Ειρωνεία*
Το βιώνουμε έντονα στην εποχή μας: Η τέχνη έχοντας χάσει τη μεταφυσική της άλω γίνεται ή εξυπνακίστικη, ή μελαγχολικά διακοσμητική. Αφού δεν μπορεί να μιλήσει για τον κόσμο, να αναλάβει την ευθύνη του κόσμου, μιλάει ανέμπνευστα για τον εαυτό της. Κι όμως… Ο πιο ουσιαστικός σκοπός της τέχνης είναι να λειτουργήσει σαν το τετράγωνο έξω από το σκάκι όπως έγραφε ο Νίκος Καρούζος. Δηλαδή να γεμίσει το χάσμα ανάμεσα στα πράγματα και τη σημασία τους, να καλύψει το κενό ανάμεσα στο φαίνεσθαι και το είναι, να συμφιλιώσει την εικόνα και το νόημα και να μας κάνει λίγο πιο αναπαυτικά δυστυχισμένους (πάλι ο Καρούζος).
Το βιώνουμε δραματικά στις μέρες μας:
Ο άνθρωπος είναι το μοναδικό από όλα τα ζώα που πρόδωσε τη φύση του και η ιστορία είναι ο τρόπος του για να τιμωρείται. Ο πολιτισμός του είναι συνδεδεμένος απόλυτα με την ευχαρίστηση – κάθε είδους – αλλά και την απόκτηση του επιπλέον προς οτιδήποτε αναγκαίο. Θα έλεγα με την ανάγκη του περιττού – κάθε μορφής.
Ήδη από το ωμό στο ψημένο όπως περιοδολογεί τα βήματα της πολιτιστικής εξέλιξης ο Λεβί Στρως, δομείται η αρχή της ηδονής. Η αναζήτηση, με άλλα λόγια, της όλο και μεγαλύτερης ευχαρίστησης μέσα απ’ το ξύπνημα των αισθήσεων. Η οποία με τη σειρά της δημιουργεί τις συγκρούσεις, τις διεκδικήσεις, τις επεκτάσεις, τις διακινδυνεύσεις, τις τάξεις, τις εξουσίες. Η αγέλη γίνεται κοινωνία. Και η κοινωνία θεωρεί τη φύση τη μέγιστη ανταμοιβή της. Καταστροφή! Αφού πολιτισμός εν τέλει σημαίνει, τουλάχιστον στην τεχνική εκδοχή του, την μετατροπή της φύσης σε προϊόν αναλώσιμο.
Ε, λοιπόν η τέχνη δεν βολεύεται μέσα σε ιδεολογικούς ή τεχνοκρατικούς ορισμούς. Η τέχνη, μπορεί ακόμη να, αντιστέκεται με απελπισία αλλά και χιούμορ. Και απέναντι στην εργαλειακή εκδοχή της ιστορίας προτάσσει την “ειρωνεία” της. Επιδιώκοντας το κάθε οντολογικό χάσμα να το γεμίσει με κάτι τόσο δυσεύρετο, κάτι εξορισμένο από την εποχή μας: την ομορφιά. Όπως μπορεί να την αντιληφθεί ο καθένας.
Στην παρούσα, ομαδική έκθεση, χωρίς να ξεχνάμε πως κάθε συλλογική παρουσίαση, είναι πάνω από όλα μία σύμβαση και ένας συμψηφισμός, φέρνουμε δίπλα-δίπλα παλαιότερους και νεότερους ζωγράφους, παραδοσιακές τεχνικές και νεότερα μέσα ή πειραματισμούς επιδιώκοντας να μην βαρεθεί, να μην πλήξει ο θεατής μας και, ει δυνατόν, να προβληματιστεί δημιουργικά. Αν το επιτύχαμε, θα μας το πείτε εσείς. Τέλος, τα ονόματα που συμμετέχουν, είναι πάνω από όλα φίλες και φίλοι μου, άνθρωποι με τους οποίους έχουμε συμπορευθεί για πολλά χρόνια και τους οποίους και τιμώ και αγαπώ. Και αυτή η έκθεση είναι απλώς ένα οφειλόμενο αντίδωρο.
ΥΓ. Γράφει ο Εμίλ Σιοράν: “Η Ιστορία είναι η ειρωνεία εν εξελίξει*. Οτιδήποτε επιχειρεί ο άνθρωπος στρέφεται εναντίον του. Κάθε πράξη είναι πηγή δυστυχίας επειδή η δράση αντιστρατεύεται την ισορροπία του κόσμου, θέτει ένα σκοπό και προβάλλεται στο γίγνεσθαι. Η παραμικρή κίνηση είναι ολέθρια. Απελευθερώνουμε δυνάμεις που τελικά μας συντρίβουν. Η αληθινή ζωή είναι αυτή που δεν θέτει στόχους. Αυτό συνιστά η ανατολική φιλοσοφία, η οποία έχει συλλάβει ορθά τις αρνητικές επιπτώσεις. Δεν υπάρχει ούτε μία ανακάλυψη που να μην έχει ολέθριες συνέπειες. Ο άνθρωπος θα χαθεί εξαιτίας της μεγαλοφυΐας του. Κάθε δύναμη που απελευθερώνει, τον ζημιώνει. Είναι ένα ζώο που πρόδωσε και η Ιστορία είναι η τιμωρία του.” (Μτφρ. Κωστή Παπαγιώργη)
* Έτσι λεγόταν, δηλαδή “Ιστορία και Ειρωνεία”, η “αποδομητική”, αντισυμβατική έκθεση που είχαμε διοργανώσει με τον Άγγελο Παπαδημητρίου το φθινόπωρο του 2014 στο Μουσείο Βορρέ στην Παιανία.
Μάνος Στεφανίδης, 14 Μαΐου, 2023
English —
Mind the Gap or History and Irony*
We are experiencing it intensely in our time: Art, having lost its metaphysical brine, is becoming either wisecracking or melancholically decorative. Since it cannot speak for the world, cannot take responsibility for the world, it speaks uninspiredly for itself. And yet. The most essential purpose of art is to function like the square outside of chess, as Nikos Karuzos wrote. That is, to fill the gap between things and their meaning, to fill the gap between appearance and being, to reconcile image and meaning, and to make us a little more comfortably miserable (Carousos again).
We are experiencing this dramatically these days:
Man is the only one of all animals who has betrayed his nature, and history is his way of punishing himself. His civilization is totally tied to pleasure – of all kinds – but also to the acquisition of the extra to anything necessary. I would say with the need for the superfluous – of all forms.
Already from the raw to the cooked, as Levi Strauss periodizes the steps of cultural evolution, the principle of pleasure is structured. The search, in other words, for ever greater pleasure through the awakening of the senses. Which in turn creates the conflicts, the claims, the expansions, the expansions, the risks, the classes, the powers. The herd becomes society. And society considers nature its greatest reward. Destruction! Since civilization ultimately means, at least in its technical version, the transformation of nature into a consumable product.
Well, then, art does not fit into ideological or technocratic definitions. Art, it may even, resists with desperation and humour. And against the instrumental version of history, it puts forward its ‘irony’. Seeking to fill every ontological gap with something so hard to find, something exiled from our time: beauty. As anyone can perceive it.
In this group exhibition, without forgetting that every collective presentation is above all a convention and a set-off, we bring together older and newer painters, traditional techniques and newer media or experimentation, seeking not to bore, not to bore our viewer and, if possible, to reflect creatively. If we succeeded, you will tell us. Finally, the names involved are above all my friends, people with whom I have been associated for many years and whom I both honor and love. And this exhibition is just a due counterpart.
PS. Emile Siouran writes: “History is irony in progress*. Everything that man attempts turns against him. Every action is a source of misery because the action counteracts the balance of the world, sets a goal and projects itself into becoming. The slightest action is disastrous. We release forces that ultimately crush us. True life is one that does not set goals. This is what Eastern philosophy recommends, which has correctly captured the negative effects. There is not a single discovery that does not have dire consequences. Man will perish because of his genius. Every power that he unleashes harms him. He is an animal who has betrayed and history is his punishment.” (Trans. by Costis Papagiorgis)
* This was the title of the “deconstructive”, unconventional exhibition that I organized with Angelos Papadimitriou in the autumn of 2014 at the Vorres Museum in Peania.
Manos Stefanidis, May 14, 2023